فاجعه از آن جهت یک پدیده اجتماعی است که نه تنها خود نتیجه آسیبپذیریهای اجتماعی است بلکه باعث آسیبپذیریهای دیگری نیز در اجتماعات محلی میشود. بدین جهت، بررسی اجتماعات محلی فاجعهزده حداقل از دیدگاه اجتماعی، در حقیقت شناخت دقیق آسیبپذیریهای اجتماعی است.
از همین رو، زلزله، گروههای آسیبپذیر جدیدی را به وجود آورده و در عین حال به برخی از آسیبپذیریها در جامعه دامن میزند. سالمندان، کودکان و زنان، آسیبپذیرترین گروههای جامعه هستند و فجایع همواره آسیبپذیری آنان را تشدید میکند. بافت اجتماعی و فرهنگی و تاریخی و سطح توسعه اقتصادی که پیش از زلزله نیز لزوماً نیازهای این گروهها را به بهترین شکل برآورده نمیساخته است؛ مشکلات زنان، کودکان و سالمندان را پس از زلزله بهطور عجیبی افزایش میدهد.
بنابراین، جنسیت در آسیبپذیری پس از واقعه نقش مهمی دارد. زنان بیش از مردان در معرض آسیبهای مختلف قرار میگیرند. ناامنی، بیسرپرستی، مشکلات بهداشتی، فقدان منابع مالی و بیخانمانی، مخاطرات بیشتری برای زنان تا مردان به همراه دارد. حتی در خانوادههایی که کم و بیش سالم ماندهاند، حجم کار زنان پس از بحران را افزایش مییابد و شرایط کارخانگی بسیار سختتر از قبل میشود. در اینجا نیز ساختارها، آسیبپذیریها و تفاوتهای موجود در جامعه قبل از زلزله، پس از بحران، تقویت و تشدید میشود.
تشدید آسیبپذیری و متأسفانه آسیبپذیریهای اجتماعی همواره از عواقب فجایع در اجتماعات محلی بودهاند. یکی از چالشهای اصلی در دوران پس از زلزله برای جامعه فاجعهزده نه تنها فراهمکردن شرایطی است که آسیبپذیریهای اجتماعی تشدید نشوند، بلکه آسیبپذیریهای گذشته نیز از میان برداشته شوند. فرصتی که بعد از هر فاجعه برای بهبود جامعه به دست میآید.
بسیاری از کودکان به عنوان یکی از آسیبپذیرترین گروههای اجتماعی با از دست دادن پدر، مادر و یا هر دوی آنها، دوستان و همبازیهای خود و در نهایت تضعیف نهاد گرم خانه و خانواده که پیششرط رشد سالم آنها میباشد، آسیبپذیرتر شدند. فقدان محیط خانواده و مدرسه، ضربات روانی شدیدی به کودکان وارد کرد که مطمئناً تا سالها اثرات عمیق روانی خود را برجای خواهد گذاشت. در عین حال کودکانی که به خاطر فقدانِ پدر و مادر مجبور به اقامت با اقوام شدند، آیندهای نه چندان روشن در انتظارشان است. در اثر زلزله نه تنها بسیاری از کودکان از شرایط بهداشتی، آموزشی و پرورشی محروم ماندند، بلکه کودکان بسیاری برای همیشه از داشتن چنین شرایطی محروم گشتند و در نتیجه گروهای آسیبپذیر جدیدی به وجود آمده است.
انواع آسیبپذیری زنان در سوانح طبیعی
ابعاد متفاوت آسیبپذیری زنان، که هر یک ریشه در عوامل مختلفی دارند، مقوله دیگری است که در بحث از آسیبپذیری زنان میتوان به آن پرداخت. در این رابطه، آسیبپذیری زنان از منظر صاحبنظران مختلف، اقسام گوناگونی دارد. به عنوان نمونه، آیسان معتقد است که آسیبپذیری افراد در سوانح طبیعی در هشت حوزه اتفاق میافتد که از بین آنها، هفت حوزه در مورد زنان مصداق دارد.